Тазкия (299)
Руҳий-маънавий қисм «тазкиятун-нафс» – «нафсни поклаш» деб аталиб, унда мўминларнинг нафсларини, яъни шахсиятларини поклаш, уларга фазийлатларни касб қилдириш ва разолатлардан холий қилиш киради.
Эй солиҳ банда! Сен билки, кўплаб инсонлар парда ортида бўлишлари мумкин. Яъни улар ғафлат пардасига ўранган бўладилар. Ғафлатнинг сабаби охират таҳликасидан бехабарликдир. Бўлмаса, улар тавозе қилмайдиларми?
Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мунофиқнинг масали икки қўчқорнинг орасида ҳали у қўчқорга, ҳали бу қўчқорга борадиган, қўчқор талаб совлиқ қўйга ўхшайди», дедилар (Имом Муслим ривоят ҳилган).
Эй солиҳ банда! Билки, ибодатни риёдан сақлашнинг энг муҳим шарти уни яширин ёки хуфиёна қилишдир. Аммо ибодатни бошқаларга кўрсатишнинг ҳам фойдали томонлари бор. Биринчи фойда: халқнинг ибодат қилувчи кишига эргашишидир. Одамларни яхши ишлар қилишга чақириқдир.
Эй солиҳ банда! Сен шуни билки, дин йўлидан кетмаган инсон охират саодатидан маҳрум бўлади. Бу йўлдан юриш учун шаҳватга асир бўлмаслик ва нафсни енга билиш керак. Йўлни билмаган киши ғафлатда қолади. Бу йўлидан тик қоялар ва баланд тепаликлар чиққан йўловчига ўхшайди. Агар у йўлидаги тўсиқлардан ўта олмаса, йўл машаққатлқарини енгиш учун ўзида куч ва истак топмаса, шубҳасиз, у бу йўлда ҳалок бўлади.
Эй солиҳ одам! Билки, риёнинг даражалари жуда кўп. Асосийлари қуйидагилардир:
Ҳалок қилгувчи нарсалар - ғазаб, адоват, ҳасад зарарлари хусусидаги китобдан...
Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ олдимизга чиқиб, шундай дедилар: «Жаброил менга шундай деди: «Эй Муҳаммад, сизни ҳақ билан юборган Зотга қасамки, Аллоҳнинг бандалари орасида денгиздаги тоғ устида беш юз йил ибодат қилганлари бор.
Эй солиҳ банда! Ибодатни ошкора қилиш риё саналади дедик. Аммо гуноҳни яшириш мумкин. Қайси сабабларга кўра рухсат берилганини кўриб ўтамиз:
Билгинки, ёлғончини синовдан ўтказишдан олдин унга далолат қиладиган бир қанча белгилари борлигини билиш керак.
Билки, шаҳватга сабр қилиш шаҳват вожиб қиладиган (келтириб чиқарадиган) нарсага сабр қилишдан енгилроқдир. Чунки шаҳват ё азоб ва уқубатни келтириб чиқаради ёки ундан мукаммалроқ бўлган лаззатни кесади.
Абу Вафо ибн Ақил роҳимаҳуллоҳ айтади: “Билингки, ақлнинг Холиқ субҳанаҳу ва таоло қилган ишларига рози бўлиши ибодатларнинг энг тўкиси, машаққатли ва қийинидир. Аллоҳ таоло бизни ишларнинг оқибатини мулоҳаза қилишдан ожиз эканимиз ҳақида огоҳлантириб, шундай марҳамат қилган:
Эй солиҳ киши! Риёнинг ҳақиқати шуки, инсон риё билан одамларга ўзини мукаммал, обид ва зоҳид қилиб кўрсатади. Ҳурматталаб бўлади, ўзига баланд назар билан қарашларини хоҳлайди. Динда улуғликка ишорат қилувчи нарсалар бешта:
Эй солиҳ банда! Риё ибодатнинг бошида, ўртасида ёки охирида бўлиши мумкин. Ибодатнинг бошланишидаги риё уни ботил қилади. Чунки ибодатда ихлос муҳим. Риё туфайли ихлос йўқолади. Вақти кирмай туриб ўқилган намознинг савоби ботилдир.